Είστε έτοιμοι για ένα ταξίδι στο παρελθόν;
Στο παρακάτω αφιέρωμα θα γυρίσουμε τον χρόνο πίσω και θα ασχοληθούμε με τον κινηματογράφο. Τι εννοούμε; Θα μάθουμε για τους κινηματογράφους της πόλης μας, την ιστορία τους, ποιοι υπάρχουν ακόμα και ποιοι με το πέρασμα των χρόνων άλλαξαν μορφή ή χάθηκαν.
Ξεκινώντας λοιπόν, με βάση τις λίγες τοπικές μελέτες που έχουν γίνει πάνω στο αντικείμενο του κινηματογράφου, η πρώτη κινηματογραφική προβολή που έγινε στο Ηράκλειο ήταν στις 12 Σεπτεμβρίου του 1909, σε εξωτερικό χώρο και συγκεκριμένα στη πλατεία Δασκαλογιάννη, όπου είχε εγκατασταθεί μία μηχανή προβολής. Από τον Αύγουστο του 1910 και μετά, φαίνεται ότι οι προβολές αυτές καθιερώθηκαν, και σύμφωνα με πληροφορίες το όνομα του χειριστή της μηχανής ήταν Ριχάρδος Κούρμης, κινηματογραφιστής, ο οποίος απ ότι φαίνεται είχε συμμετάσχει και σε άλλες προβολές σε Ερμούπολη και Σύρο. Τον Σεπτέμβριο του 1910 η μηχανή προβολής μεταφέρθηκε στο θέατρο "Καλλιθέα" το γνωστό "Απόλλωνα" στη λεωφόρο Δικαιοσύνης.
Στη προπολεμική περίοδο, στο Ηράκλειο όπως και στις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδας οι προβολές πραγματοποιούνταν σε πλατείες, καφενεία και θέατρα. Στη πόλη μας το κεντρικότερο σημείο ήταν η πλατεία Ελευθερίας. Γύρω της ήταν συγκεντρωμένα καφενεία, θέατρα και κινηματογράφοι, μέρη στα οποία αναπτύχθηκε η τοπική κινηματογραφική δραστηριότητα. Τα καφενεία "Μπολσεβίκου", "Ντορέ" και εκείνο του θεάτρου "Πουλακάκη", φιλοξενούσαν στον εξωτερικό τους χώρο προβολές, τα καλοκαίρια, τη περίοδο 1926-1928.
Άλλο ένα φαινόμενο που παρατηρήθηκε ήταν ότι τα θέατρα παράλληλα με τους θιάσους που ανέβαζαν, φιλοξενούσαν και κινηματογραφικές προβολές. Αυτά τα δύο εναλλάσσονταν, ώσπου στο τέλος καθιερώθηκαν οι κινηματογραφικές προβολές στα θέατρα, φέρνοντας μάλιστα περισσότερες αποδοχές στον αιθουσάρχη του κάθε θεάτρου.
Ο Αλέξανδρος Πουλακάκης με τη σύζυγο του, ιδιοκτήτης του Θεάτρου "Πουλακάκη"
Στη μεταπολεμική περίοδο αυξήθηκε ραγδαία η παραγωγή και προβολή ταινιών. Ο κινηματογράφος καθιερώνεται ως το κύριο μαζικό θέαμα και τρόπος ψυχαγωγίας της πόλης, με αποτέλεσμα την ραγδαία αύξηση στη ζήτηση κινηματογραφικών αιθουσών.
Κατά τη δεκαετία του ’50 χτίστηκαν οι πρώτες καινούριες κλειστές αίθουσες, ο "Κρόνος" το 1955, o "Απόλλων" το 1956 και το "Αστόρια" το 1958. Τη συγκεκριμένη περίοδο αυξήθηκαν και οι θερινοί κινηματογράφοι, οι οποίοι ξεπηδούσαν στις διάφορες γειτονιές.
Την περίοδο 1950-1970 άνοιξαν κατά μέσο όρο 8 κινηματογράφοι, οι περισσότεροι από τους οποίους έκλεισαν μέσα στην εικοσαετία 1970-1990. Το 1970 λειτουργούσαν στο Ηράκλειο πάνω από 20 κινηματογράφοι, οι οποίοι το 1980 μειώθηκαν σε 11, το 1990 σε 10 και το 2000 σε 7.
Ας δούμε όμως λίγο πιο αναλυτικά την ιστορία μερικών απ τους παλιότερους κινηματογράφους της πόλης μας:
Απόλλων, Λεωφόρος Δικαιοσύνης
Το 1899 εγκαινιάστηκε ένα κλειστό, πολυτελές θέατρο που ονομαζόταν "Καλλιθέα" και είχε ιδιοκτήτη τον Σαμή Μπέη. Ήταν ο πρόγονος του "Απόλλωνα" αργότερα, καθώς βρισκόταν στην ίδια θέση, στη λεωφόρο Δικαιοσύνης, και για λίγο διάστημα διατηρούσε την ίδια ονομασία.
Το θέατρο είχε χωρητικότητα περίπου 500 ατόμων και αρχικά φωτιζόταν με λάμπες πετρελαίου, αλλά λίγα χρόνια αργότερα εξοπλίστηκε με ηλεκτρισμό.
Όπως είδαμε και παραπάνω, ο Ριχάρδος Κούρμης μετέφερε εκεί τη μηχανή του, την οποία λειτούργησε περίπου για ένα χρόνο. Το Γενάρη του 1911 ο Σπύρος Δενδράκης έγινε ο επόμενος χειριστής που εγκατέστησε τη μηχανή του στο θέατρο, πραγματοποιώντας προβολές όταν δεν έπαιζε κάποιος θίασος.
Το Σεπτέμβρη της ίδιας χρονιάς, ο Αλέξανδρος Πουλακάκης μετέφερε τις δραστηριότητές του στο "Καλλιθέα". Ο Πουλακάκης ήταν ιδιοκτήτης του θερινού "Πολυθέαμα" στην πλατεία Ελευθερίας και το "Καλλιθέα" ήταν ο καταλληλότερος χώρος για ν’ αποτελέσει το χειμερινό "παρακλάδι" της επιχείρησής του.
Ο Πουλακάκης παρέμεινε στο "Καλλιθέα" μεχρι το 1919, οπότε το κτίριο πέρασε στα χέρια του μουσικού συλλόγου "Απόλλων". Το θέατρο μετονομάστηκε και πάλι σε "Αγλαΐα", ενώ το 1926 ήρθε η τελευταία μετονομασία του κτιρίου σε "Απόλλων", η οποία επικράτησε έκτοτε.
Το Δεκέμβριο του 1931 στον "Απόλλων" εγκαταστάθηκε ηχητικός εξοπλισμός, χρησιμοποιώντας τα δύο πιο σύγχρονα συστήματα της εποχής, Vitaphone και Movietone. Το 1933 έκανε την έναρξή της η θερινή οθόνη του κινηματογράφου σε εξωτερικό χώρο της αίθουσας.
Εσωτερικό του Απόλλων
Το Νοέμβριο του 1936 ο "Απόλλων" διέκοψε τη λειτουργία του για άγνωστους λόγους. Οι ενδείξεις που υπάρχουν, οδηγούν στην υπόθεση ότι το κτίριο καταστράφηκε κι ότι ο Λιναρδάκης (νεότερος ιδιοκτήτης) έπρεπε να το ανακατασκευάσει εξ ολοκλήρου, αν και δε γνωρίζει κανείς αν αυτό σήμαινε ακόμη και αναδόμηση. Πάντως, ο θερινός "Απόλλων" συνέχισε να λειτουργεί κανονικά, ενώ ο χειμερινός παρέμεινε κλειστός για 20 χρόνια. Σήμερα στη θέση του στη λεωφόρο Δικαιοσύνης συναντάμε το πολυκατάστημα Ζάρα.
Κινηματογράφος Μίνωα
Ο ιδιοκτήτης λοιπόν του "Απόλλων" Λιναρδάκης, μετά το κλείσιμο του, χρησιμοποίησε ένα από τα διασημότερα μνημεία της πόλης μας, την βασιλική του Αγίου Μάρκου ως αίθουσα προβολών και έτσι μετατράπηκε στον περιβόητο "Μίνωα", μία από τις ιστορικότερες αίθουσες της πόλης.
Το 1936 λοιπόν ο Λιναρδάκης εγκαινίασε την αίθουσα, με καινούριο όνομα, κι αφού πρώτα την είχε ανασκευάσει με κινηματογραφικές προδιαγραφές. Το "Μινώα" άνοιξε το Νοέμβριο εκείνης της χρονιάς και αντιμετωπίστηκε πολύ θετικά από τον τύπο και τον κόσμο, καθώς η δημιουργία του είχε ως αποτέλεσμα την ανακαίνιση του κτιρίου και τον εξωραϊσμό του συγκεκριμένου σημείου της πόλης, βελτιώνοντας την εικόνα της. Σύμφωνα με περιγραφή σε εφημερίδα της εποχής, η αίθουσα ήταν εξοπλισμένη με συστήματα εξαερισμού και θέρμανσης, πλούσιο φωτισμό και μάλιστα διέθετε θεωρεία αποκλειστικά για το Νομάρχη και το Δήμαρχο. Στην πίσω πλευρά του κτιρίου λειτουργούσε επίσης θερινός κινηματογράφος με την ίδια ονομασία. Το "Μινώα" θα μπορούσε να πει κανείς ότι λειτουργούσε ως "αναπληρωματική" αίθουσα του "Απόλλωνα".
Στη Γαλαρία βέβαια, δηλαδή στα μπροστινά καθίσματα, η τιμή του εισιτηρίου ήταν πιο χαμηλή απ’ ό,τι στα άλλα σημεία του κινηματογράφου.
Κινηματογράφος Ηλέκτρα
Ο Αλέξανδρος Πουλακάκης, ο γνωστός κινηματογραφικός επιχειρηματίας της πόλης, είχε ήδη το θερινό "Πολυθέαμα" όταν ανέλαβε το "Καλλιθέα", από το οποίο αποχώρησε το 1919, και το 1922 άρχισε να κατασκευάζει ένα κλειστό θέατρο στη θέση του "Πολυθεάματος".
Το νέο, πολυτελές θέατρο ολοκληρώθηκε το 23, έφερε το επώνυμο του ιδιοκτήτη του, κι από το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς άρχισε να προβάλλει ταινίες χωρίς ποτέ να σταματήσει τη θεατρική δραστηριότητά του.
Τα Χριστούγεννα του 1931, το "Πουλακάκη" έγινε η πρώτη αίθουσα στην πόλη με εξοπλισμό ηχητικών ταινιών.
Το 1933 άλλαξε ιδιοκτησία, περνώντας σε μια τριανδρία επιχειρηματιών, τους Λεωνίδα Χατζηδάκη, Γιάννη Τσιλένη και Κώστα Ρασιδάκη. Η αίθουσα δε μετονομάστηκε αμέσως, καθώς ακόμη και κατά τη διάρκεια της Κατοχής ήταν γνωστή με το αρχικό της όνομα, το οποίο τελικά άλλαξε το Δεκέμβρη του 1944 σε "Ηλέκτρα" και παρέμεινε μ’ αυτό μέχρι το τέλος της λειτουργίας της. Παράλληλα, λειτουργούσε και θερινή, ομώνυμη οθόνη, η είσοδος της οποίας βρισκόταν στη σημερινή οδό Αβέρωφ.
Σταδιακά, ο Τσιλένης απέκτησε πλήρη κυριότητα της επιχείρησης, ενώ κατά καιρούς είχε υπενοικιάσει και άλλες αίθουσες. Εκείνος πέθανε το 1977, το σινεμά έκλεισε οριστικά το 1980 και το 1981 κατεδαφίστηκε για να δώσει τη θέση του στο κτίριο που σήμερα φέρει το όνομα του κινηματογράφου και του ιδιοκτήτη του.
Κινηματογράφος Αστόρια
Το κινηματοθέατρο λειτουργεί απ' το 1958 παραδίδοντας φώτα πολιτισμού στην καρδιά της πόλης του Ηρακλείου Κρήτης. Απ' το 2007 σταμάτησε να λειτουργεί ως κινηματογράφος αλλά συνεχίζει να προβάλλει θεατρικές παραστάσεις και να διεξάγει συναυλίες και εκδηλώσεις.
Πολλά αστέρια έχουν περάσει και συνεχίζουν να περνούν απ' τη σκηνή του, κρατώντας τη ζωντανή τόσα χρόνια. Ο αρχικός ιδιοκτήτης ήταν ο Ευάγγελος Χατζάκης κι έπειτα τα ηνία πήρε ο Κωνσταντίνος Χατζάκης.
Κινηματογράφος Ολύμπια
Ο κινηματογράφος "Ρίβολι" που στη συνέχεια ονομάσθηκε "Ολύμπια", λειτουργούσε σε μια πάροδο της Λ. 62 Μαρτύρων, απέναντι από τα ανταλλακτικά του Τσιγώνη. Ως κύριο χαρακτηριστικό είχε το ότι η οροφή του ανοιγόκλεινε.
"Όασις" Θερινός Κινηματογράφος
Ο θερινός κινηματογράφος “Όασις” άφησε εποχή. Δυο από τους ιδιοκτήτες του ήταν ο Κωνσταντινίδης και ο Χελιδόνης. Συχνά έρχονταν θίασοι και η “Όαση” γίνονταν αποδέκτης σπουδαίων θεατρικών ομάδων. Σήμερα εξακολουθεί να λειτουργεί τα καλοκαίρια, αφού φιλοξενεί θεατρικές παραστάσεις και μουσικές συναυλίες.
Βιτσέντζος Κορνάρος
Ο Βιτσέντζος Κορνάρος βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και λειτουργεί από το 1995. Προβάλλει πολλές ταινίες ενώ προσφέρει ζεστασιά και φιλοξενία στους επισκέπτες του.
Όπως αναφέραμε και παραπάνω, στις ελάχιστες τοπικές μελέτες που έχουν γίνει για το συγκεκριμένο θέμα, μαθαίνουμε και για άλλους γνωστούς κινηματογράφους όπως τον Βόσπορο, τον Αλκαζάρ, την Αλάμπρα, τον Σπλέντιτ, τον Πάνθεον ή αλλιώς Κάντια, τον Ορφέα, τον Γαλαξία, για τους οποίους όμως οι πληροφορίες δεν είναι επαρκείς και έτσι περιοριζόμαστε μόνο στις πιθανές τοποθεσίες τις οποίες βρισκόντουσαν.
Κλείνοντας το παρόν αφιέρωμα, το Ηράκλειο αποδεικνύεται πως είχε και έχει πολλούς σινεφίλ, και αυτό επιβεβαιώνεται μέσα από το πλήθος των κινηματογράφων που φιλοξένησε είτε για πολύ, είτε για λίγο, προσφέροντας συντροφιά σε εκατοντάδες Ηρακλειώτες.
Επιμέλεια: Εμμανουέλα Φασομυτάκη
* Οι περισσότερες από τις πληροφορίες του παρόντος αφιερώματος αντλήθηκαν από τη διπλωματική εργασία του Ν.Τσαγκαράκη ( Μ.Δ.Ε Ιστορία Κινηματογράφου),"Καταγραφή των κινηματογραφικών αιθουσών στο Ηράκλειο Κρήτης από τα τέλη του 19ου αιώνα ως το 2004", Πανεπιστήμιο Κρήτης, 2005.
* Για το φωτογραφικό υλικό άκρως βοηθητικές στάθηκαν οι σελίδες του facebook "Ηράκλειο Παλιές Φωτογραφίες" και "Άγνωστες γωνιές στο Δήμο Ηρακλείου Κρήτης"